Η επαναφορά της ευρωπαϊκής Αριστεράς

Γράφει ο Κώστας Λαπαβίτσας

Η παγκόσμια κρίση του 2008 και πολύ περισσότερο η κρίση της ευρωζώνης που ξέσπασε το 2010 βρήκαν την ευρωπαϊκή Αριστερά απροετοίμαστη. Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά την κατάρρευση των ανατολικών καθεστώτων, αλλά και τριάντα χρόνια μέσα στην κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού, η Αριστερά ουσιαστικά δεν πίστευε πια ότι ολικές κρίσεις θα μπορούσαν να συμβούν σε ώριμες καπιταλιστικές κοινωνίες. Τέτοια φαινόμενα ανήκαν στον αιματηρό εικοστό και στον ξεχασμένο δέκατο ένατο αιώνα. Στον εικοστό πρώτο το πολύ να συνέβαιναν στις αναπτυσσόμενες χώρες λόγω κακοδιοίκησης και θεσμικών αδυναμιών. Στην Ευρώπη το μόνο πραγματικό ζήτημα ήταν η διαχείριση των κανόνων της αγοράς με τρόπο ώστε τα εργατικά και λαϊκά στρώματα να αποσπούν κάποια οφέλη. Όσο για το σοσιαλισμό …
Το επιστέγασμα αυτής της παθητικότητας ήταν ο ‘ευρωπαϊσμός’, ένα συνονθύλευμα αυθαίρετων θέσεων που πήρε τη διάσταση δόγματος. Η υπερβατική ‘Ευρώπη’ ήταν ο χώρος της ΄μαλακής ισχύος’ και της προστασίας των εργασιακών δικαιωμάτων, σε αντιδιαστολή με τον ανελέητο και πολεμοχαρή ιδιωτικό καπιταλιασμό των ΗΠΑ. Για πιο ανήσυχους αριστερούς, η ΕΕ ήταν μια καπιταλιστική ‘ολοκλήρωση’, δηλαδή ένα εκ φύσεως προοδευτικό μόρφωμα το οποίο ξεπερνούσε τα όρια του καταπιεστικού έθνους-κράτους. Μαζί με λίγη γαρνιτούρα περί ‘Ευρώπης των κινημάτων’, ο στόχος μεγάλου τμήματος της Αριστεράς έγινε η παραπέρα ‘βελτίωση’ της ΕΕ. Το ευρώ ήταν το επιστέγασμα αυτής της ιδέας, το κοινό πλέγμα που έδενε στην πράξη τους ευρωπαϊκούς λαούς.
Η ιστορική ήττα της ευρωπαϊκής Αριστεράς, με άλλα λόγια, την οδήγησε στο να κρατήσει την παλιά σοσιαλιστική ιδέα της ενωμένης Ευρώπης, αλλά να της αφαιρέσει οποιοδήποτε ανατρεπτικό περιεχόμενο. Για να απαλλαγεί από τη βαριά κληρονομιά των Μπολσεβίκων, η Αριστερά επέστρεψε στα λανθασμένα ιδεολογήματα της Δεύτερης Διεθνούς, ότι δηλαδή, ο καπιταλισμός δημιουργεί προοδευτικές ‘ολοκληρώσεις΄ και ο στόχος του σοσιαλιστικού στρατοπέδου είναι να τις μετατρέπει σε προοδευτικά κοινωνικά μορφώματα.
Και τι θα μπορούσε να είναι ποιό ‘αντικειμενικά’ προοδευτικό από την ΕΕ και τη ΟΝΕ; Υπερβαίνουν τα όρια του έθνους-κράτους, φέρνουν ειρήνη στην Ευρώπη, επιτρέπουν το έλεγχο του κεφαλαίου, και ούτω καθεξής. Ξέχασε η ευρωπαϊκή Αριστερά το κεντρικό δίδαγμα του εικοστού αιώνα, δηλαδή ότι οι καπιταλιστικές ολοκληρώσεις δε μετατρέπονται ειρηνικά και εκ των έσω σε προοδευτικές γιατί είναι εκ φύσεως εκμεταλλευτικές και καταπιεστικές. Μήπως δεν ήταν ‘ολοκληρώσεις’ η Ρωσική, η Αυστροουγγρική και η Οθωμανική αυτοκρατορία; Ποιός ο λόγος να στηρίζουν οι τότε σοσιαλιστές το δικαίωμα των εθνών στην αυτοδιάθεση; Δεν θα ήταν καλύτερα να επιδίωκαν τη συνολική σοσιαλιστική μετατροπή του ‘ολοκληρώματος’ χωρίς διασπάσεις; Όπως όμως μας έμαθε ο Λένιν, μερικές φορές χρειάζεται να χωρίσεις τους λαούς ακριβώς για να τους ενώσεις.
Μετά από τρία χρόνια βαθύτατης κρίσης της ΟΝΕ, τα πράγματα άρχισαν επιτέλους να αλλάζουν μέσα στην ευρωπαϊκή Αριστερά. Σταδιακά γίνεται αντιληπτό ότι στην καρδιά της ‘ολοκλήρωσης’ βρίσκεται ο πιο σκληρός νεοφιλευθερισμός που συντρίβει ανελέητα τα εργατικά δικαίωματα. Η ‘ολοκλήρωση’ είναι εθνικά εκμεταλλευτική και καταπιεστική, με τη Γερμανία να δίνει εντολές απ΄ άκρου εις άκρον της Ευρώπης. Σταδιακά άρχισε να γίνεται αντιληπτό ότι αν η Αριστερά συνεχίσει να επιδιώκει ατελέσφορα την εκ των έσω μετατροπή της ΟΝΕ σε ‘καλή’, θα αποκοπεί από τα λαϊκά στρώματα που χειμάζονται και θα αφήσει το πεδίο ελεύθερο στην άκρα Δεξιά.

Η συζήτηση περί ΟΝΕ που πλέον διεξάγεται ανοιχτά στο Ντι Λίνκε της Γερμανίας είναι ελπιδοφόρα εξέλιξη. Επιτέλους η ευρωπαϊκή Αριστερά στις χώρες του κέντρου αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να τεθεί προς συζήτηση η ίδια η ύπαρξη του κοινού νομίσματος, το οποίο πνίγει τους λαούς της Ευρώπης. Η νομισματική ένωση είναι μία ‘ολοκλήρωση’ προς όφελος του μεγάλου κεφαλαίου και κανενός άλλου. Οι χώρες της περιφέρειας πρέπει να αποκτήσουν τη δυνατότητα εξόδου χωρίς να καταστραφούν, ενώ οι μετέπειτα οικονομικές σχέσεις των ευρωπαϊκών χωρών δεν πρέπει να αφεθούν στο έλεος της ανοιχτής αγοράς. Έστω και τώρα, η ευρωπαϊκή Αριστερά οφείλει να καταθέσει προτάσεις που απορρίπτουν την ΟΝΕ, κλείνουν το δρόμο στο φασισμό κι ανοίγουν δρόμο προς τη σοσιαλιστική αλλαγή. Αυτές είναι οι πραγματικές παραδόσεις της Αριστεράς και όχι ο ανεκδιήγητος ‘ευρωπαϊσμός΄. Όσο γρηγορότερα τις ξαναβρεί τόσο καλύτερα για όλους μας.
costaslapavitsas