Και χρεοκοπία και νέο μνημόνιο...

Το ιταλικό πρόβλημα απειλεί άμεσα να τινάξει στον αέρα την Ευρωζώνη 

Του Σταυρου Λυγερου

Η ώρα της αλήθειας πλησιάζει για το ευρώ. Η εκτόξευση του επιτοκίου δανεισμού της Ιταλίας σε τοκογλυφικά επίπεδα έχει προσδώσει άλλη ποιότητα στην κρίση. Τα μεγέθη της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας άφηναν περιθώρια στο ευρωπαϊκό ιερατείο να τσαλαβουτάει στις ιδεοληψίες του. Το ιταλικό πρόβλημα, όμως, απειλεί άμεσα να τινάξει στον αέρα την Ευρωζώνη. Πολύ περισσότερο όταν όλα δείχνουν ότι η κρίση χρέους έχει την τάση όχι μόνο να οξύνεται, αλλά και να επεκτείνεται προς τον ευρωπαϊκό πυρήνα, όπως έδειξε η άνοδος του επιτοκίου δανεισμού της Γαλλίας.
Η απόφαση της 27ης Οκτωβρίου, αντί να ανασχέσει την επίθεση των αγορών, την κλιμάκωσε. Το γεγονός, μάλιστα, ότι είχε προκαλέσει κλίμα αισιοδοξίας αποδεικνύει πόσο μακριά από....
την πραγματικότητα βρίσκεται το ευρωπαϊκό ιερατείο. Επιβεβαιώνεται για μια ακόμα φορά πως αντιδρά με καθυστέρηση και κυρίως αντιδρά αναποτελεσματικά.
Προφανώς, η Ιταλία δεν μπορεί να συνεχίσει να δανείζεται με τόσο υψηλά επιτόκια. Τα μέτρα λιτότητας που ψηφίστηκαν έχουν στόχο να κατευνάσουν τις αγορές, αλλά η πείρα δείχνει ότι όταν ανοίγει ο ασκός του Αιόλου η κατάσταση είναι εξαιρετικά δύσκολο να τεθεί υπό έλεγχο.
Αυτό σημαίνει ότι οι πιθανότητες να αποκατασταθεί η ομαλότητα στην αγορά ιταλικών ομολόγων είναι από λίγες έως μηδενικές. Το ιταλικό πρόβλημα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα υφιστάμενα ευρωπαϊκά εργαλεία. Από την άλλη πλευρά, είναι αδύνατον η Ευρωζώνη να αντέξει εάν η Ιταλία υποχρεωθεί σε αναδιάρθρωση του χρέους της και πολύ περισσότερο σε μια στάση πληρωμών. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι σύντομα ο κόμπος θα φτάσει στο χτένι.
Το πρώτο ρήγμα
Οι εθνικές παθογένειες καθορίζουν πόσο αδύναμος κρίκος είναι κάθε χώρα-μέλος, αλλά το μείζον πρόβλημα είναι ο κοινός παρονομαστής, ο οποίος πηγάζει από δομικές αντιφάσεις και όχι από συγκυριακούς παράγοντες. Η Ευρωζώνη υπέστη ρήγμα αρχικά στον πιο αδύναμο κρίκο της, στην Ελλάδα. Από τη στιγμή, όμως, που υπέστη το πρώτο ρήγμα, ήταν αναπόφευκτο η επίθεση των αγορών να κλιμακωθεί και να επεκταθεί.
Το ευρωπαϊκό ιερατείο και οι εθνικές πολιτικές ελίτ όχι μόνο δεν έβγαλαν τα προφανή συμπεράσματα, αλλά και επικαλούνται το διογκωμένο δημόσιο χρέος για να μετακυλίσουν το κόστος της κρίσης στις πλάτες των φορολογουμένων. Γι’ αυτό επιστρατεύουν σε όλες σχεδόν τις χώρες το γνωστό επιχείρημα ότι οι πολίτες ζουν πάνω από τις δυνατότητές τους.
Το επιχείρημα δεν είναι αβάσιμο, αλλά, όπως πάντα, τα μεγάλα ψέματα χρησιμοποιούν σαν όχημα μισές αλήθειες. Οι πολιτικές ελίτ αποφεύγουν να απαντήσουν στο ερώτημα γιατί πλούσιες χώρες με παραγωγικό δυναμικό, όπως η Ιταλία, έφτασαν να βρίσκονται στα γόνατα. Αποφεύγουν επιμελώς να αναγνωρίσουν ότι η παγκοσμιοποίηση που οι ίδιες δρομολόγησαν οδήγησε στην οικονομική παρακμή της Δύσης, ότι ο καπιταλισμός του τζόγου που οι ίδιες τροφοδότησαν έχει μετατοπίσει τον πλούτο στα χέρια ιδιωτών και τέλος ότι το ευρώ θεμελιώθηκε στην άμμο. Νομισματική ένωση χωρίς πολιτική ένωση είναι αντίφαση. Εβαλαν το κάρο μπροστά από το άλογο.
Το ενοποιητικό εγχείρημα στην Ευρώπη δρομολογήθηκε και αναπτύχθηκε σε συνθήκες σχετικά ήρεμων υδάτων. Στην πολιτική και στην οικονομία, όμως, ισχύει ό,τι και στη ζωή. Στις μεγάλες τρικυμίες δοκιμάζονται οι συνεκτικοί δεσμοί. Στο σημείο που έχουν φτάσει τα πράγματα, η Ευρωζώνη ή θα αντιδράσει ως πραγματική ένωση ή θα υποστεί τις αποδιαρθρωτικές συνέπειες της επικράτησης του συνδρόμου «ο σώζων εαυτόν σωθήτω».
Από την ύπαρξη του κοινού νομίσματος επωφελούνται οι πιο ανταγωνιστικές οικονομίες, με πρώτη τη γερμανική. Εάν το ευρώ πάψει να υπάρχει, η μεγάλη ανατίμηση του μάρκου θα συρρίκνωνε τις γερμανικές εξαγωγές. Η Γερμανία βολευόταν κι ακόμα βολεύεται, αλλά η κλιμάκωση της κρίσης καταδεικνύει ότι δεν πάει άλλο έτσι. Το Βερολίνο επιχειρεί να διαχειριστεί την κρίση με την επιβολή δρακόντειας λιτότητας και αυστηρών ποινών, που θα ακρωτηριάζουν την εθνική κυριαρχία των προβληματικών χωρών-μελών.
Αποδεικνύεται ότι η γερμανική άρχουσα τάξη δυσκολεύεται θέσει να διαχειριστεί με σοφία τη δύναμή της. Η μέθοδος αυτή είναι αμφίβολης οικονομικής αποτελεσματικότητας, επειδή εγκλωβίζει τις οικονομίες στον φαύλο κύκλο της ύφεσης. Η Ευρώπη έχει ανάγκη από πραγματική οικονομική σύγκλιση, η οποία προϋποθέτει ένα θεσμικό άλμα προς το εμπρός. Αντ’ αυτού, η Μέρκελ προωθεί ένα είδος πολιτικής ένωσης, που γερμανοποιεί την Ευρώπη. Με άλλα λόγια, καταλύει το θεμέλιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης, που είναι η ισοτιμία των χωρών-μελών.
Οι χώρες-μέλη που λόγω του ευρώ χάνουν έδαφος στο οικονομικό επίπεδο και απειλούνται με ακρωτηριασμό της εθνικής κυριαρχίας τους, αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα αντιδράσουν. Η ιδεολογική ισχύς του ευρώ και ο φόβος της απομόνωσης εμποδίζουν ακόμα τις κοινωνίες στις πληττόμενες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας να σκεφτούν εναλλακτική λύση. Εάν, όμως, στις χώρες αυτές αρχίσουν να συσσωρεύονται οικονομικά ερείπια, αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα αντιδράσουν.